ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سرویس یادداشت “کانون سبحان”/حجت الاسلام و المسلمین سید محمدصادق محمدی وفایی:
به نام خداوند جان و خرد
سه شنبه ۲۰مراداد ماه ، برابر با ۲۵شوال مصادف با سالروز شهادت امام صادق(ع) است . شهادت آن امام را تسلیت عرض می کنم و بدین مناسبت هفت نکته را تقدیم شیعیان و محبان اهل بیت می کنم:
نکته ی اول :
امام صادق (علیه السلام) در روز ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری در مدینه متولد گردید و در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری، در ۶۵ سالگی،با دنیا وداع کرد و در قبرستان بقیع دفن شد.
مادر آن حضرت ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر بود.
لقب آن حضرت صادق بود زيرا او همیشه صادق بود و حضرت رسول الله (ص) درباره او خبر داد ه بو دكه «كلمه حق و پيك صدق است».
منصور عباسى نیز هميشه او را با اين لقب مىناميد. او را فاضل و طاهر و صابر نيز مىخواندند ولى اشهر القاب او كه تاريخ ثبت كرده است همان صادق است.
نکته ی دوم:
امام صادق (ع) حدود ۱۲ سال در كنار جدش امام زين العابدين (ع) و ۱۹ سال بعد از رحلت آن حضرت با پدرش امام محمد باقر (ع) به سر برد و بعد از پدر بزرگوارش مدت ۳۴ سال امامت مسلمانان را عهدهدار بود. آن حضرت ده فرزند داشت به ترتيب ذيل: ۱) اسماعيل، ۲) عبد الله، ۳) ام فروه كه مادر ايشان فاطمه دختر حسين بن على بن حسين عليهماالسلام بود، ۴) امام موسى كاظم (ع)، ۵) اسحاق، ۶) محمد، ۷) عباس، ۸) على، ۹) اسماء، ۱۰) فاطمه، كه از مادران مختلف بودند.
اسماعيل بزرگترين اولاد حضرت صادق (ع) بود و حضرت او را بسيار دوست مىداشت تا آنجا كه بعضى گمان می بردند او پس از پدرش امام شيعيان خواهد بود. اما اسماعيل در زمان حيات پدر از دنيا رفت و مردم جنازه او را از عريض (موضعى در مدينه) تا بقيع حمل كردند. پس از وفات حضرت صادق (ع) جمعى همچنان اسماعيل را امام دانستند و فرقه اسماعيليه از همين جا منشعب شد.
نکته ی سوم :
آیا امام به شهادت رسیده است؟
روايتي مشهور در ميان شيعيان وجود دارد كه پيامبر اعظم(ص) و امام صادق(ع) فرموده‌اند: «ما منّا الا مقتول او مسموم» يعني همۀ ما به شهادت مي‌رسيم. اين حديث به طور كلي و از نظر كلامي، شهادت ائمه را اثبات مي‌كند.
از نظر گزارش‌هاي تاريخي و جزئيات شهادت ائمه، در خصوص برخي ائمه چون امام صادق(ع)، افرادي مانند مؤلف «دلائل الامامة»، به شهادت آن حضرت تصريح كرده‌اند. برخي ديگر هم آن را با واژۀ «قيل» يعني «گفته‌اند» يا «گفته شده است» آورده‌اند. ابن شهر آشوب مي‌گويد: به گفتۀ ابوجعفر قمي (يعني شيخ صدوق) منصور، امام صادق(ع) را مسموم كرد.
در كتاب‌هاي كافي مرحوم كليني، ارشاد شيخ مفيد، اثبات الوصية منسوب به مسعودي، اعلام الوري طبرسي و كشف الغمۀ اربلي ، سخني از به شهادت رسیدن امام وجود ندارد.
نکته ی چهارم:
اهل سنت در برترى علمى و روحانى امام صادق (ع) یک دل و یک سخنند.از اینرو ابو حنيفه گفته است: «جعفر بن محمد افقه اهل زمان بود.»
مالك گفته است: «هيچ چشمى نديده و هيچ گوشى نشنيده و در خاطر هيچكس خطور نكرده كه در فضل و علم و ورع و عبادت، كسى بر جعفر بن محمد مقدم باشد.»
ابن خلكان در وفيات الاعيان آورده است: «مقام فضل جعفر بن محمد مشهورتر از آن است كه حاجت به شرح و بيان باشد.»
ابن حجر هيتمى در الصواعق المحرقه نوشته است: «جعفر بن محمد در سراسر جهان اسلام به علم و حكمت مشهور بود و مسلمانان علم را از وى آموخته و نقل كرده‌اند.» و نيز گفته‌اند كه وى هنوز نوجوان بود كه علما و محدثين و مفسرين عصر از محضرش كسب فيض مىكردند.
نکته ی پنجم:
دوران امامت حضرت صادق (ع) يكى از ادوار پر آشوب تاريخ اسلام است. اين دوره كه از سال ۱۱۴ هجرى تا سال ۱۴۸ (سال وفات آن حضرت) طول كشيده است شاهد ظهور و قتل زيد بن على بن الحسين (۱۲۲ ه. ق.) انتقال خلافت از بنى اميه به بنى عباس (۱۳۲ ه. ق.) كشته شدن ابو مسلم خراسانى (۱۳۷ ه. ق.) كشته شدن عبد اللّه بن حسن بن حسن در زندان منصور و كشته شدن فرزندان او محمد بن عبد الله ملقب به نفس زكيه و ابراهيم بن عبد الله معروف به قتيل باخمرى (۱۴۵ ه. ق.) و بناى شهر بغداد (سال ۱۴۵ و ۱۴۶ ه. ق.) است.
آن حضرت در اين حوادث مهم سياسى مورد توجه و نظر عده زيادى از مسلمانان بود و حتى بسيارى از مردم او را براى خلافت مناسبتر و شايستهتر از سفاح و منصور مىدانستند، اما او بينش سياسى و دورنگرى عميقى از خود نشان داد و چون مىدانست كه جريان حوادث در مسيرى ديگر و بر خلاف مقاصد واقعى اسلام و اهل سنت است خود را از فتنهها و آشوبهاى زمانه دور نگاه داشت و با اين وسيله مشعل فروزان امامت و علم را كه بسيار مورد نياز اهل آن عصر بود از خاموشى در امان داشت.
نکته ی ششم:
حضرت امام صادق (ع) كه در ميان ائمه (ع) از عمر نسبتا طولانى برخوردار بوده است در عصر خود مرجع دينى شيعيان و معتقدان به اهل البيت بوده است. فقه شيعه اماميه كه به فقه جعفرى مشهور است منسوب به حضرت صادق (ع) است زيرا قسمت عمده احكام فقه اسلامى بر طبق مذهب شيعه اماميه از آن حضرت است و آن اندازه كه از آن حضرت نقل شده است از هيچيك از اهل بيت عليهمالسلام نقل نگرديده است. اصحاب حديث اسامى راويان ثقه را كه از او روايت كرده‌اند به ۴۰۰۰ شخص بالغ دانسته اند.
شيخ مفيد در ارشاد، طبرسى در اعلام الورى و ابن شهر آشوب در مناقب تصريح كرده‌اند كه شاگردان و روايت كنندگان از امام صادق (ع) چهار هزار نفر بودهاند. مىگويند فقط در كوفه نهصد شيخ بودهاند كه همه مىگفتند: «حدثنى جعفر بن محمد» (الامام الصادق، اسد حيدر، ۳۹۸/ ۲).
نکته ی هفتم:
يكى از دلائلى كه علماى اهل تسنن براى اثبات حُسن روابط ميان اهل بيت عليهم السلام و خلفاى سه گانه استدلال مىكنند و با استفاده از آن، موضع شيعيان در برابر خلفا را مورد انتقاد قرار مىدهند، روايتى است كه از قول امام جعفر صادق عليه السلام نقل مىكنند که فرموده اند: «ولدنى ابوبكر مرتين».
اين روايت را هيچيك از علماى شيعه نقل نكرده اند، تنها مرحوم ابو الفتح اربلى در كتاب كشف الغمه آن را از عبد العزيز بن اخضر جنابذى كه سنى حنفى است نقل كرده است که ابو عبد الله جعفر بن محمد،گفته مادرش ام فروه از طرفى دختر قاسم بن محمد بن ابو بكر است و از طرف ديگر مادرش اسماء، دختر عبد الرحمان بن ابوبكر است و از اين روى امام صادق فرموده: ابوبكر دو بار مرا به دنيا آورده يعنى از دو طرف نسب من به ابو بكر مى رسد. (كشف الغمه، ج ۲، ص ۳۷۴).
اولاً: حافظ عبد العزيز جنابذى متوفاى ۶۱۱ است و امام صادق عليه السلام در سال ۴۸ هجرى به شهادت رسيده است بين اين دو فاصله زيادى وجود دارد. پس روايت مرسله است و روايت مرسل ارزشى براى استدلال ندارد.
ثانياً: اين شخص سنى مذهب است چنانچه ذهبى در سير اعلام النبلاء در باره وى مىنويسد:
ابن الأخضر الامام العالم المحدث الحافظ… قال ابن النجار:… وما رأيت فى شيوخنا مثله فى كثيره مسموعاته، وحسن أصوله…. (سير أعلام النبلاء- الذهبى- ج ۲۲- ص ۳۱).
بهترين شاهد بر سنى بودن اين شخص، استفاده از كلمه «صديق» براى ابوبكر است در حالى كه همه شيعيان مىدانند كه اين لقب از القاب اختصاصى امير المؤمنين على عليه السلام بوده است. از اين رو، اين روايت از نظر شيعيان ارزشى ندارد.
اگر اهل سنت بخواهند مطلبى را براى شيعيان بيان كنند، بايد به روايتى استناد كنند كه از طريق روات شيعه به سند صحيح نقل شده باشد. معنى ندارد كه بر اساس روايتى كه شيعهً قبول ندارد، بخواهند عليه آن ها استدلال كنند.
ابن حزم اندلسى كه خود از دانشمندان بنام اهل سنت و از مخالفين سر سخت شيعيان است مىنويسد: معنا ندارد كه ما عليه شيعيان به روايات خودمان استدلال كنيم در حالى كه آنها قبول ندارند و نيز معنا ندارد كه آنها به روايات خودشان عليه ما استناد كنند در حالى كه ما آن روايات را قبول نداريم. از اين رو لازم است كه در برابر خصم به چيزى استناد شود كه او قبول دارد و براى او حجت است. (الفصل فى الأهواء والملل والنحل، ج ۴، ص ۱۵۹).
علاوه براین چگونه ممكن است امام صادق به چنين مطلبى افتخار كرده باشد در حالى كه اين مطلب مخالف سيره آن حضرت بوده است. زيرا با مراجعه به سيره آن حضرت مىبينيم كه آن حضرت بالا ترين افتخار برايش قبول ولايت و امامت جدش امير المؤمنين عليه السلام است نه ولادت ….
او مى فرمايد: ولايتى لعلى بن أبى طالب أحبّ إلىّ من ولادتى منه، لأنّ ولايتى له فرض وولادتى منه فضل ولايت على بن أبى طالب (عليه السلام) براى من محبوبتر از اين است كه او مرا به دنيا آورده است چرا كه قبول ولايت او براى من واجب و فرزند او بودن امتياز است. (الفضائل، شاذان بن جبرئيل، ص ۱۲۵ و الروضه فى فضائل أمير المؤمنين، شاذان بن جبرئيل، ص ۱۰۳ و بحار الأنوار، علامه مجلسى، ج ۲۹، ص ۲۹۹).
