کانون سبحان

سرویس بین الملل “کانون سبحان”، حمله انتحاری به شهر کردنشین سوروچ  که به مرگ و جراحت ده ها تن منجر شد گویا فضایی برای تغییر رویکرد ترکیه در قبال جریان تروریستی داعش فراهم نموده است. شب گذشته جنگنده های ارتش ترکیه چندین بار مواضع گروه داعش را بمباران نموده و در اقدامی هماهنگ شمار کثیری از افرادی که ظن به همکاری با داعش را دارند در طول چند روز گذشته در سراسر ترکیه بازداشت شده اند.

در رابطه با اهداف دولت اردوغان از چرخش 180 درجه ای در مواضعش در قبال داعش دلایل متفاوتی می توان ذکر نمود که در ادامه بدان اشاره خواهیم نمود، اما بایستی بیان داشت صرف وقوع چنین حمله ای ( واقعه سوروچ) به تنهایی نمی تواند عمالی برای این چرخش محسوب شود، اگرچه چنین دگرگونی نیز ممکن است پایدار نمانده و از عمق کافی برخوردار نبوده و با کمترین تحولی در موقعیت میدانی طرفین درگیر موجب چرخش مجدد سیاست خارجی اردوغان در قبال تروریسم گردد.

در متن زیر بر آنیم به چرایی تغییر استراتژی دولت ترکیه در برابر مقوله تروریسم و اهداف احتمالی این کشور در قبال مواضع جدیدش اشاره نماییم.

الف) ایزوله پ ک ک و پ ی د

از زمان آغاز بحران در سوریه، علاوه بر خواست اردوغان مبنی بر کناره گیری بشار اسد از قدرت، نگرانی از آینده کردهای این کشور همواره در راس اولویت های دولت ترکیه قرار داشته است. تداوم بحران در سوریه و تکثر گروه های مختلف که هر یک بخشی از قدرت را در دست گرفته اند عملا فضایی را برای کردهای سوریه مهیا ساخته که با وجود پراکندگی جمعیت کردهای این کشور به سوی تشکیل اقلیمی خودمختار نظیر آن چه در شمال عراق است حرکت نمایند. برخی از کردها نیز خواستار ایجاد سه کانتون متفاوت نظیر آن چه در سوئیس است از سوی کردها شده اند.

دست برتری حزب اتحاد دموکراتیک موسوم به پ ی د به رهبری صالح مسلم که شاخه پ ک ک ( حزب کارگران کردستان ترکیه) در سوریه می باشد در میان گروه های کرد سوری زمینه نگرانی فزاینده ترکیه را فراهم نموده است، چرا که قدرت گیری کردها در سوریه و وفاداری آن ها به عبدالله اوجالان رهبر پ ک ک پیامدهای ویژه ای را بر امنیت ترکیه در بر خواهد داشت، لذا اردوغان و دولت تحت امرش از همان بدو آغاز بحران در سوریه و شکل گیری داعش از هر دو گروه فوق ( داعش و پ ی د ) را به یک اندازه تروریستی خوانده و جهت تضعیف پ ی د از مقابله با داعش پرهیز کرده و گاها به حمایت از این گروه تروریستی پرداخته است. ممانعت از حمایت جامعه بین المللی از شهر کوبانی در برابر حملات داعش نمونه مناسبی در این باره محسوب می شود.

حال و با تغییر رویکرد دولت ترکیه در برابر داعش به نظر می آید که اردوغان در یک اقدام هماهنگ در پی سرکوب هر دو گروه در سوریه، ترکیه و عراق برآمده و در راستای نیل به اهداف بلندپروازانه خویش گام بر می دارد.

رسانه های خبری شب گذشته اعلام نمودند که جنگنده های ترکیه مواضع حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) را در شمال عراق بمباران کردند. این حمله هوایی با حملات توپخانه ای ارتش ترکیه به مواضع این حزب کرد همراه بود. به گزارش خبرگزاری فرانسه، بختیار دوغان مسئول اطلاع رسانی شاخه نظامی پ.ک.ک در این باره گفت: «حدود ساعت 10 شامگاه جمعه بود که جنگنده های ترکیه بمباران مواضع ما را در نوار مرزی آغاز کردند که با گلوله باران شدید توپخانه ای همراه بود.» علاوه بر آن مقامات ترکیه از بازداشت هم زمان صدها عضو داعش و پ ک ک در سطح کشور خبر داده اند.

روزنامه ملیت در این باره نوشته است که پلیس ترکیه دیروز در عملیات گسترده در 13 استان این کشور از جمله استانبول 297 نفر را که مظنون به عضویت در گروه های تروریستی داعش، پ ک ک و جبهه انقلابی نجات خلق بودند ، بازداشت کرد.

با این حال دولت ترکیه هم چنان اقدامی نظامی بر علیه کردها در سوریه انجام نداده است، چرا که در این باره با آمریکایی ها دچار اختلاف نظر می باشد. کردها هم اکنون در سوریه به عنوان متحد آمریکا به مقابله با داعش برخواسته اند. حمایت از کردها و تجزیه احتمالی سوریه بر مبنای طرح خاورمیانه جدید از اهداف عمده ی آمریکا در حمایت از کردهای سوریه می باشد که در این باره با ترکیه دارای اختلاف نظر می باشد. رژیم ترکیه به جای برخورد مستقیم با کردهای سوریه، هم تباران آن ها در عراق و ترکیه را که نقش بسزایی در حمایت از حزب اتحاد دموکراتیک دارند هدف قرار داده است.

ب) ورود به عمق سوریه/ ایجاد منطقه پرواز ممنوع/تضعیف بشار اسد

رسانه های ترکیه از موافقت دولت این کشور با در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی اینجرلیک به نظامیان آمریکایی خبر داده اند.گفته می‌شود این مجوز بدون امتیاز متقابل نبوده و در برابر آن آمریکا با ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه موافقت کرده است.

مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در این باره در مصاحبه ای اختصاصی با خبرنگار شبکه تلویزیونی سی سی تی وی گفت: «ما از ابتدا تاکید کرده ایم در صورتی که درباره جنگ علیه گروه های افراطی به توافقی جامع دست بیابیم ترکیه هر آن چه در توان داشته باشد در این حوزه انجام خواهد داد.»
وزیر امور خارجه ترکیه گفت: «ما نه تنها علیه گروه های افراطی خواهیم جنگید بلکه مقرهای هوایی خود را هم برای این هدف بکار خواهیم گرفت. ما این موضع را نه ماه قبل هم اعلام کرده ایم و موضع ما در خصوص جنگ علیه گروه های افراطی تغییر نکرده است.»

مواضع وزیر خارجه ترکیه در حالی است که علی رغم فشارهای آمریکا در طول ماه های اخیر، ترکیه از پیوستن به ائتلاف ضد داعش و قرار دادن این پایگاه استراتژیک در اختیار آمریکایی ها امتناع ورزیده است، از رو این احتمال داده می شود که ورود نظامی به سوریه و ایجاد منطقه ای امن در این کشور و هم چنین مقابله با نفوذ کردها از توافقاتی است که ترک ها از آمریکا در ازای قرار دادن پایگاه اینجرلیک دریافت نموده اند.

برای واشنگتن و متحدان آن در ائتلاف ضدداعش دریافت مجوز استفاده از اینجرلیک موفقیت بزرگی به شمار می‌رود. زیرا پایگاه هوایی اینجریک، واقع در نزدیکی شهر آدانا، فاصله چندانی با منطقه عملیات ائتلاف ضد داعش در سوریه و عراق ندارد. ۲۰ سال پیش این پایگاه مورد استفاده نیروی هوایی ارتش آمریکا در عملیات عراق بود.

روزنامه حریت روز جمعه به نقل از مقام‌های دولت ترکیه نوشت، این منطقه امن حدود ۹۰ کیلومتر طول و بین ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر عمق خواهد داشت. بنابر این گزارش این منطقه امن، محدوده‌ی میان شهر مرزی جرابلس واقع در کنار فرات در شمال شرق سوریه تا شهر کوچک مارع در شمال حلب در بر خواهد گرفت.

ورود نظامی به خاک سوریه توامان منافع متعددی را از آن ترکیه خواهد نمود که از این قرار است:

1. آموزش نظامی معارضین مسلح: دولت ترکیه در طول پنج سال گذشته همواره آمریکا و شماری از قدرت های غربی را به مماشات در برابر بشار اسد متهم نموده و خواستار ساقط شدن وی قبل از مقابله با سایر جریان های سلفی هستند. حال و با ورود نظامی به خاک سوریه این فرصت بیش از گذشته برای ترکیه مهیا خواهد شد تا به آموزش نظامی مخالفین اسد بپردازند. تا کنون و در طول سال های گذشته کشورهای مخالف اسد نظیر ترکیه، عربستان سعودی، قطر، آمریکا، اردن و… هر یک بر مبنای منافع خویش و به گونه ای مجزا به حمایت از گروهی خاص ادامه می دادند، اما به نظر می آید که اکنون طرفین با اتخاذ رویه ای مشخص و با در اختیار داشتن بخشی از خاک سوریه بیش از هر زمانی به تسلیح و آموزش مخالفان بپردازند.

وزیر امور خارجه ترکیه در این رابطه در کنفرانس خبری روز گذشته اش اظهار داشت که ما کمیته امنیتی به ریاست نخست وزیر تشکیل داده ایم. این کمیته در نشست خود مراحل اول و گام های بلند مبارزه با تروریسم را تعیین کرد. ما با آمریکا برای مبارزه با تروریسم به توافق رسیدیم. چاووش اوغلو گفت که نخست وزیر ترکیه با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا تماس گرفت و دو طرف درباره برداشتن گام های مهمی توافق کردند. مولود چاووش اوغلو افزود: «ما در ترکیه از همان ابتدا تاکید کردیم مسئول اصلی آن چه امروز در سوریه رخ می دهد بشار اسد و نظام بشار اسد و اطرافیانش است.»

2. اعمال پرواز ممنوع و تضعیف اسد: بنابر آن چه رسانه های ترکیه عنوان کرده اند قرار است منطقه ای که ترکیه بدان ورود می نماید منطقه ی پرواز ممنوع تلقی شود. اهمیت مسئله فوق بدان روی است که منطقه فوق از حملات احتمالی جنگنده ها و بالگردها حکومت سوریه در امان مانده و می تواند به اردوگاه هایی امن برای تروریست های سوری تبدیل شود.

در صورت اعلام منطقه پرواز ممنوع پدافند ارتش ترکیه و یا نیروهای دفاعی ایالات متحده مسئولیت این امر را بر عهده داشته و با توجه به جایگاه نظامی بارز دو طرف، شانسی برای احتمال عملیات هوایی برای ارتش سوریه باقی نخواهد ماند و این امر ضربه مهلکی بر پیکره حکومت بشار اسد محسوب می شود.

3. ورود آوارگان به این منطقه: جلوگیری از نفوذ برخی از افراد در قالب پناهجو به ترکیه و همچنین ناتوانی از اسکان و تامین امکانات حیاتی و بهداشتی برای پناهجویان سوری یکی دیگر از دلایل دولت ترکیه و دلایل اصرار آن بر ایجاد منطقه حائل است. دولت ترکیه تاکنون میلیون ها دلار جهت فراهم ساختن امکانات برای پناهجویان سوری صرف کرده است و از دولت های غربی و سازمان ملل متحد انتقاد می کند که کمک های نقدی‌شان برای رسیدگی به پناهجویان کافی نبوده است.

دولت ترکیه می‌گوید قریب به دو میلیون پناهجو را در خاک خود اسکان داده و چنان چه منطقه حائل با تصویب سازمان ملل شکل عینی بیابد، خواهد توانست هم از زیر بار این هزینه و مسئولیت رهایی یابد و هم اینکه راه تجارت و صادرات مواد مورد نیاز برای ساکنان این منطقه نیز فراهم شود و سودی عاید خود کند.

چاووش اوغلو در این باره می گوید: «ما خواهان ایجاد مناطق امنی هستیم که آوارگان سوری در آن با امنیت زندگی کنند. ما می خواهیم مناطقی خالی از داعش و امن در شمال سوریه ایجاد کنیم و به آوارگان اجازه بدهیم تا به کشورشان بازگردند.»

دولت ترکیه جهت مشروعیت بخشیدن به این حمله در نامه ای به سازمان ملل تاکید کرده است که دمشق توانایی یا آمادگی مقابله با افراد مسلح گروه (تکفیری صهیونیستی) داعش را ندارد. معاون نماینده ترکیه در سازمان ملل در این نامه افزود: منشور ملل متحد به کشورها حق می دهد تا از خود در برابر حملات مسلحانه دفاع کنند.

4. تحت کنترل داشتن اقدامات کردها: تحولات کردها در سوریه نشان داده که وقوع هر گونه رخدادی از سوی آن ها بلافاصله با واکنش کردهای ترکیه همراه بوده است. بدون تردید ارتقای مواضع کردها در سوریه خطری گسترده برای آنکارا خواهد بود، لذا ترکیه مبادرت به هر اقدامی جهت تثبیت موقعیت کردها در شمال سوریه خواهد کرد.

هم اینک ترکیه در مرز خود با سوریه شاهد نبردهای سنگین میان نیروهای کرد، داعش و مخالفان مسلح سوری است. تشدید درگیری میان کردها و داعش در هفته‌های اخیر و تسلط نیروهای کرد بر شهرهای کوبانی و تل ابیض و تلاش آنها برای باز پس گیری جرابلس و سایر مناطق نوار شمالی سوریه از دست داعش موجب نگرانی دولت ترکیه شده است.

ترکیه بر این باور است که آمریکا می‌خواهد الگوی شمال عراق را در سوریه هم پیاده کند و از این رو، اقتدار کردها در نوار شمالی سوریه را به هیچ وجه تحمل نمی‌کند. لذا در پی آن است با حضور در محدوده شمالی ترکیه ضمن مهار کردها و عقب راندن آن ها، موجب از هم گسیختگی شان را فراهم آورد.

پراکندگی جغرافیایی کردها در سوریه فضایی مساعد برای ترکیه فراهم خواهد آورد تا با حضور در مستقیم در شمال سوریه زمینه چندپارگی آن ها را مهیا ساخته و موجب قطع ارتباط شان با کرد های عراق و به ویژه ترکیه را فراهم آورند.

دولت ترکیه اما اکنون از موفقیت ضمنی واشنگتن با حملات احتمالی خود به سوریه خبر داده است. اردوغان بلافاصله پس از گفتگوی تلفنی با اوباما در مصاحبه با خبرنگاران گفت:« ما در گفتگوی تلفنی با اوباما بار دیگر بر عزم خودمان برای مقابله با این سازمان جدایی طلب و داعش تاکید کردیم. ما شب گذشته نخستین گام را در این زمینه برداشتیم.»

5. بالا بردن ضریب امنیتی: فارغ از برخی گمانه زنی ها مبنی بر همکاری پنهان ترکیه با داعش، برآیند تاریخی گروه های تروریستی نشان می دهد که این جریان ها در صورت قدرت گیری در منطقه به حامیان پیشین خود وفادار نمانده و جهت ارتقای موقعیت شان مبادرت به هر امری خواهند کرد. ترکیه نیز از این امر مستثنی نبوده کما این که در روزهای اخیر شاهد آغاز برخی تنش های مرزی میان ترکیه و تروریست های داعش بوده ایم. در روزهای گذشته داعش در حمله‌ای از داخل خاک سوریه در منطقه مرزی کیلیس، یک سرباز ارتش ترکیه را کشته و دو نفر دیگر را زخمی کرده بود

یک مقام بلندپایه ترکیه روز گذشته به خبرگزاری رویترز گفته بود: «حملات هوایی صبح جمعه و عملیات امنیتی علیه گروه های تروریستی در داخل، گام های پیشگیرانه ای هستند که برای جلوگیری از هرگونه حمله احتمالی در داخل ترکیه یا از خارج از آن، برداشته شده است. حرکتی به سمت دفاع فعال به جای دفاع منفی وجود دارد.»

به باور ناظران منطقه، ترکیه احساس خطر بیشتری کرده و بر این باور است که اگر منطقه حائل ایجاد شود، به سهولت می توان با داعش جنگید و با باز پس گیری مناطق از دست داعش، قدرت به دست نیروهای دیگر مخالف بشار اسد خواهد افتاد. به واقع حضور در خاک سوریه موجب افزایش ضریب امنیتی برای ترکیه خواهد بود.

ج) ترمیم موقعیت ترکیه در افکار عمومی بین المللی/ وضع اتفاق نظر با قدرت های خاورمیانه

حمایت دولت رجب طیب اردوغان از گروه های تروریستی و به ویژه داعش در طول دو سال اخیر بر وجهه بین المللی ترکیه به شدت آسیب وارد کرده بود، تا آن جا که علاوه بر مدافعین حقوق بشر، سازمان های بشر دوستانه و رسانه ها، حتی حامیان ترکیه نیز به انتقاد شدید از دولت آنکارا پرداخته بودند. جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا در اظهاراتی صراحتا ترکیه را به عنوان حامی داعش قلمداد کرده و از این کشور شدیدا انتقاد نموده بود.

تضعیف موقعیت دولت اردوغان محدود به عرصه بین المللی نمانده و در درون ترکیه نیز به وضوح قابل مشاهده بود تا آن جا که حزب وی پس از 13 سال قدرت مطلق شکست سختی را در انتخابات اخیر متحمل شد. بنابراین قابل تصور است که دولت اردوغان در اقدامی جهت ترمیم موقعیت سیاسی اش مبادرت به حمله به مواضع داعش نموده است.

فارغ از ارتقای منزلت ترکیه در سطح منطقه و جامعه بین المللی، ایجاد رویکرد واحد میان برخی قدرت های منطقه ای جهت نحوه مقابله با حکومت بشار اسد را می توان از دیگر عوامل اتخاذ رویکرد فوق دانست. نگرانی فزاینده از قدرت و نفوذ رو به رشد ایران در سطح خاورمیانه موجب اتحاد نظر آنکارا و ریاض در این رابطه شده است. چندی پیش و در دیدار ملک سلمان و رجب طیب اردوغان طرفین با در پیش گرفتن موضعی واحد در برابر اسد اذعان نمودند، امری که آن را در پیشروی چشم گیر جریان موسوم به الفتح در تحولات میدانی سوریه می توان مشاهده نمود.

مناسبات دولت ترکیه با عربستان سعودی و مصر به دلیل حمایت از جریان اخوان المسلمین در طول ماه های اخیر به تیرگی گراییده بود. به نظر می آید که ریاض و آنکارا جدای از اختلاف نظر خود بر حفظ موضعی واحد در برابر سوریه تاکید نموده اند.

د) اردوغان و غلبه بر رقبای سیاسی/ پایان آتش بس دولت با پ ک ک

انتخابات اخیر ترکیه و شکست حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان زمینه بهت ناظران بین المللی را فراهم آورد. با توجه به مواضع سفت و سخت حزب جمهوری خلق ( حزبی سکولار و وفادار به آرمان های آتاتورک)، حزب حرکت ملی ( حزبی رادیکال و پان ترک) و هم چنین حزب صلح و دموکراسی ( نماینده کردها) در برابر حزب عدالت و توسعه و عدم ائتلاف هر یک از احزاب یاد شده با حزب اردوغان، احتمالا کشور ترکیه در دستیابی به توافقی جهت تعیین کابینه ناکام مانده و ناگزیر به برگزاری انتخابات زودهنگام خواهد بود.

ورود احتمالی ترکیه به خاک سوریه و تشدید تنش ها میان دو کشور اگرچه ممکن است با نارضایتی و مخالفت برخی جریان های کشور مواجه گردد اما عملا کشور را به ورطه حساسی کشانده و ممکن است زمینه ارتقای اردوغان در سطح داخل را در خلال انتخابات آتی و یا اعمال فشار بر سایر گروه ها جهت ائتلاف با حزب عدالت و توسعه ترغیب نماید.

بدون تردید مقابله با پ ک ک موجب حمایت جریان های ملی گرای ترک از اردوغان خواهد شد. آن ها اردوغان را به مسامحه در برابر کردها متهم می نمایند. احمد داوداوغلو، نخست وزیر ترکیه صراحتا امروز اعلام کرد موج جدید حملات هوایی و زمینی ارتش این کشور علیه گروه تکفیری تروریستی داعش و شورشیان حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در شمال عراق امروز شنبه در حال اجرا است.

حمله به سوریه اما روی دیگری نیز دارد. اردوغان از ایجاد صلحی شکننده با کردها به عنوان بزرگترین برگ برنده و افتخار دوران حکومت حزبش یاد می کند. مقابله با کردها و تشدید درگیری ها موجب برهم خوردن صلح شده و ترکیه را وارد دور جدیدی از تنش ها میان کردها و ترک ها خواهد کرد.

زاگرس هیوا، سخنگوی گروه پ‌ک‌ک که در عراق مستقر است بلافاصله پس از حملات امروز جنگنده های ترکیه به مواضع این گروه در شمال عراق گفته است حملات ارتش ترکیه به معنای پایان آتش‌بس میان طرفین است. هواپیماهای ترکیه به مناطق کوهستانی قندیل نیز حمله کرده‌اند که طبق گزارش‌ها، کادر رهبری پ‌ک‌ک در این منطقه مستقر است. سخنگوی این گروه گفته است این حملات، تلفاتی بر جای نگذاشته است.

دولت ترکیه، حزب کارگران کردستان را یک گروه تروریستی می‌داند. دفتر نخست‌وزیری ترکیه گفته است که هواپیماهای این کشور، انبار تسلیحاتی و پناهگاه‌های این گروه در کوهستان‌های شمال عراق را هدف قرار داده‌اند.

گویا دولت ترکیه نیز خود را آماده چنین رویارویی کرده است و ظاهرا جهت دستیابی به مقاصدی بالاتر در پی برهم زدن روابط میان دولت و کردها به خصوص حزب صلح و دموکراسی (شاخه اصلی سیاسی کردها در ترکیه) است. احمد داوود اوغلو در سخنان امروزش گفت: حزب خلق های دموکراتیک (صلح و دموکراسی)  از امنیت و آتش بس سخن می گوید اما آن ها با تروریست هایی که در تلاشند به شهرهای ترکیه هرج و مرج صادر کنند تعامل می کنند من به حزب خلق های دموکراتیک گفتم شما 13 درصد از آراء را به دست آورید ما یک کشور دموکراتیک هستیم و به آرایی که به دست آورده اید احترام می گذاریم اما این که در جشن کسب سیزده درصد آراء از سلاح کلاشیکنف در جنوب شرقی استفاده و تیراندازی کنید، چنین اجازه ای را نمی دهیم.

استراتژی مبهم

با وجود آغاز حملات ترکیه بر علیه مواضع داعش و پ ک ک و دستیابی احتمالی واشنگتن و آنکارا به طرحی واحد در قبال سوریه می توان تصور نمود که تغییر تحولات در سوریه، عدم تعهد احتمالی آمریکا به خواست های ترکیه و یا به سرانجام نرسیدن منافع ترک ها در سوریه می تواند مجددا زمینه دگرگونی مواضع آنکارا را فراهم آورد، مواضعی که می تواند زمینه نزدیکی و همکاری دوباره میان اردوغان و تروریست های داعش را تسهیل نماید.

گذشت زمان و تحولات میدانی حاکم بر سوریه و عراق و هم چنین نقش کلیدی کردها و سایر قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در این زمینه عواملی هستند که می توانند جهت گیری های جریان های دخیل در این بحران ها دگرگون نمایند.