کانون سبحان

آیت الله احمد مبلغی در کنفرانس “علوم اسلامی و تصفیه و اصلاح آن در جهت مبارزه با افراط گرایی” در کشور عراق، با طرح این سوال که عوامل نهفته در ورای خشونت در روابط امت اسلامی چیست؟ اظهار داشت: در این زمینه چند عامل مهم در تولید خشونت در روابط امت با یکدیگر موثر هستند.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بیان داشت: یکی از این عوامل که نقش بیشتر و تاثیرگذارتری را در زمینه سازی خشونت به خود اختصاص داده است، “اشکالات روشی علوم” است،  به همین جهت، ضرورت دارد به بررسی اشکالات در این نگاه ها به علوم اسلامی به صورت دقیق دست بزنیم.

آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه دو نوع اشکال در پاره ای از نگاه ها و پرداختن ها به علوم اسلامی وجود دارد، خاطرنشان کرد: اشکال نخست، وجود “عناصر نادرست در روش علوم اسلامی در این نگاه ها” است؛ با این توضیح که عناصر نادرست و یا دست کم تنقیح ناشده در شیوه علم دینی در مواردی وجود دارد که از این وضعیت می توان به “در برگیری روش علم از عناصر نادرست” تعبیر کرد.

نقص روشی و آسیب های آن

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی بیان داشت:  “نقص روشی” ، اشکال دوم در “روش پردازی علوم” است، که گاه در علوم دینی نیز جریانات یا کسانی به آن دچار می شوند.

  وی افزود: آسیب های ناشی از ناحیه دچار شدن پاره ای از گرایش های فکری به نقص روشی در علوم اسلامی، آسیب های جدی و گاه پر مخاطره برای جامعه اسلامی است.

آیت الله مبلغی بیان داشت: توجه به سه مقدمه آشکار می کند که چطور “نقص روشی در علوم  دینی” منتهی به بروز مشکلاتی برای جامعه می گردد، مقدمه اول اینکه شخص به خاطر این که در روش او نقص هایی وجود دارد،  نمی تواند در بسیاری از موارد به فهم درست دین و فهم درست شریعت نائل آید بلکه آنچه را می فهمد، اندیشه هایی نادرست یا نارسا از  دین است.

وی ادامه داد: مقدمه دوم، این که این افکار نادرست – که انسان در نتیجه نارسایی روشی کسب و کشف می کند-  در موارد بسیار،  اندیشه های افراطی هستند  ومقدمه سوم، این که افکار افراطی وقتی پا به صحنه واقعیت زندگی و مناسبات اجتماعی می گذارند، منشاء بروز خشونت در مناسبات می گردند.

وی گفت: بدینسان نتیجه می گیریم که “نقص در روش علوم اسلامی”،  در مواردی به خشونت در روابط می انجامد.

نقص مبانی علم بخشی از نقص روشی

  رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی بیان داشت: علوم اسلامی حکم ساختمان را دارد که به زیرساخت نیاز دارد. زیرساخت های علوم اسلامی، مبانی اندیشه ای است که اگر لرزان یا  نادرست باشند و یا اصلا نباشند بنای علوم اسلامی به مشکلاتی برمی خورد یا مشکلاتی به بار می آورد.

   آیت الله مبلغی ادامه داد: بخشی از  کاستی های روشی، غیاب اندیشه های مبنایی است که حکم زیرساخت را برای علوم اسلامی دارند.

وی گفت:  بی گمان علوم اسلامی بر روی زیرساخت های مهم و مستحکمی بنا شده است، اما در عین حال در مواردی در روش و نگاه پاره ای از مجموعه ها و گرایش های شریعت گرای فعال در جهان اسلام، اندیشه های مهمی غایب مانده است؛ اندیشه هایی که بستر علم فقه هستند و شرط درست  اندیشی در علم فقه به شمار می روند.

فقدان و غیبت این اندیشه های پایه ای و زیرساختی، علم فقه را به مسیر ناکارامد، مضر و احیانا خشونت زا می کشاند و امت را به ورطه تفرقه و نسل های جدید امت را به سمت گریز از دین سوق می دهد.

چند اندیشه پایه ای غایب

آیت الله مبلغی به عنوان نمونه به سه دیدگاه کلان اشاره کرد که نبود اینها در نزد بسیاری باعث شده است که علوم اسلامی مسیرهای تولید اندیشه در آن، با اشکالاتی مواجه شود.

وی گفت این سه اندیشه کلان (که در جایگاه زیرساخت ها برای علوم اسلامی باید بنشینند) عبارتند از: “اخلاق مدار بودن دین“، “امت مدار بودن دین“،  “زیبا مدار بودن دین و مبنای “اخلاق مدار بودن دین“.

وی با اشاره به اندیشه اخلاق مدار بودن دین (که إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ” بر آن دلالت دارد) گفت: بی گمان دینی که اخلاقی است، شریعت آن نیز اخلاقی است؛ چرا که شریعت، وابسته به دین و تابع آن است. مگر می شود دین اخلاقی باشد ولی شریعت این دین که مساحت بزرگی از آن را پر کرده است غیراخلاقی و یا بی تفاوت نسبت به اخلاق باشد؟!

استاد برجسته حوزه علمیه قم تصریح کرد:  سوالی که مطرح است اینکه آیا فقه بسیاری از گروه ها که امروز در فضای امت تولید می شود و بر آن اساس فتوا می دهند، اخلاقی است؟،   فتواهایی که امروزه در فضای امت اسلامی صادر می شود بسیاری از آنها منشاء تفرقه و برخورد میان امت هستند و به بزرگترین عامل تولید  بداخلاقی در جهان بدل شده اند.

مشکل این است که این فقه ها به مشکل “نقص مبنایی” دچارند و آن مبنای اخلاق مداری شریعت است که یک مبنای کلامی است و در مرحله پیش از ورود به فقه باید بحث شود و پذیرفته گردد.

 آیت الله مبلغی گفت به بیان دیگر از اینجا به دست می آید که علم فقه نزد اینان در ارتباط با امت اسلامی بر زیرساخت اندیشه اخلاقی بودن شریعت استوار نگشته است و گرنه فتواها به سمت قتل و کشتار میان امت؛ به جلو نمی رفت.

وی گفت: اگر بخواهیم این حقیقت را توضیح دهیم به کلامی از امام علی (ع) باید اشاره کنیم که آن حضرت توصیه می فرمایند، که شما نسبت به “اعظام قتل” (بزرگ برشمردن قتل) تعصب بورزید،  بزرگ داشتن قتل یعنی نداشتن نگاه آسان،  سطحی و سریع در قبال کشتن انسان، و یعنی اینکه کشتن را امر کوچکی نگیرید و از آن اجتناب کنید؛ کوشش و اجتنابی تعصب وار و همراه با اصرار.

آیت الله مبلغی اظهار داشت: بسیاری از فتواهایی که امروزه صادر می شود بر پایه اعظام قتل و اجتناب از رویکر  به قتل بنا نشده است، طبیعی است فقه فاقد این زیرساخت اخلاقی و فطری (یعنی: بزرگ برشمردن قتل) به خشونت در امت  می انجامد.

وی گفت:  آیا می توان چنین فتواهایی را نماینده شریعت اخلاقی اسلام به حساب آورد؟! هرچند این فقه ها  اسم خود را شریعت بنامند

و سنگ را بر سینه زنند.

مبنای “امت مدار بودن دین“

وی به اندیشه دوم ( یعنی: “امت مدار بودن دین”، اشاره کرد و گفت: امت اندیشی دو شاخه کلامی دارد که یکی امت واحده اندیشی (امة واحدة) است و دیگری اممی اندیشی (وجعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا) نسبت به کل بشریت است.

در این دو شاخه فعل خداوند و جعل او (جعلناکم) مطرح است در نتیجه اندیشه آن، کلامی می شود و باید به مثابه زیر ساخت شریعت به حساب آید و گرنه معنایش آن می شود که خداوند شریعت خود را بر پایه فعل خود و هماهنگ با جعل خود قرار نداده است.

آیت الله مبلغی تصریح کرد: اندیشه امت اندیشی امروزه در جایگاه زیرساخت چارچوب دهنده و قوام دهنده به فقه بسیاری از گروه های فعال در جهان اسلام قرار نگرفته است. بسیاری از این مجموعه های فقهی و فتوایی به جای آنکه در جهت ایجاد امت واحده عمل کنند در جهت تفرقه بین امت عمل می کنند.

وی گفت:  امت اندیشی یک غائب بزرگ در مجموعه عناصر تشکیل دهنده روش فقه به حساب می آید. امروزه خیلی از فتواها هیچ حرمتی برای امت از خود نشان نمی دهند و هیچ رعایتی و تقیدی به چارچوب های امت و لوازم بقاء امت از خود بروز نمی دهند. بلکه برعکس درهای تفرقه و قتل و اصطکاک و برخورد را  به روی مسلمانان  گشوده اند.

مبنای “زیبا مدار بودن دین”

آیت الله مبلغی اندیشه کلان سوم یعنی زیبا اندیشی را نیز تشریح کرد و گفت: اگر خداوند زیباست دین او هم زیباست. اگر خداوند زیبایی را دوست دارد دین خود را در جهت تقویت نهاد زیبایی در انسان و توسعه و تعمیق زیبایی در انسان شکل داده است.

وی اظهار داشت:  زیبایی اندیشی یک زیرساخت بزرگ برای فقه است که به آن چارچوب، جهت، معنا و روح می دهد ولی متاسفانه این اندیشه کلان به یک غائب بزرگ در نگاه های روش پردازانه فقهی بدل شده است.  بسیاری از فتواها خواسته و ناخواسته در جهت منهدم ساختن روح زیبایی در انسان ها و نسل ها عمل می کنند.

وی به آیه شریفه ” قل من حرم زينة الله التى اخرج لعباده …” اشاره کرد و گفت: قران کریم  لحنی عتاب گونه و اعتراض گونه نه به افراد عادی، بلکه خطاب به کسانی دارد که در جایگاه فتوا نشسته اند و دست به تحریم زینت خداوند می زنند.

آیت الله مبلغی اظهار داشت: خیلی از نگاه های فقهی در جهان اسلام که جوانان مسلمان را به سمت فرار از دین می کشانند در زمره همین کسانی جای می گیرند که قران از آنها به عنوان افراد تحریم کننده زینت خدا یاد کرده است.

وی گفت: در بعضی از نگاه های فقهی اندیشه هایی وجود دارد که اینها به عنوان سلول های خفته برای خشونت محسوب می شوند که ممکن است در شرایطی در گذشته عمل نکرده باشند ولی امروزه همان ها بیدار و فعال شده اند و تفکراتی از نوع داعش را در میان امت خلق کردند. و به تکفیر و گمراه کردن امت اسلام مبادرت می روزند